Charakterystyka gatunku

Dlaczego „pachnica”?

Polską nazwę gatunek ten zawdzięcza przyjemnemu i dosyć silnemu zapachowi – feromonu, wydzielanego przez dorosłe samce, a przypominającego zapach suszonych moreli w połączeniu z nutką piżma.

Ubarwienie i rozmiary

Pachnica dębowa jest jednym z największych chrząszczy w Polsce. Jej masywne, szerokie i mocno wysklepione ciało osiąga długość od 22 do 32 mm (wyjątkowo 40 mm przy masie ciała ok. 2 g). Ubarwiona jest czarno lub brunatnoczarno przy czym silnie schitynizowane, brunatne pokrywy posiadają lekki oliwkowo-metaliczny połysk (rys.4). Wierzchnia część ciała pozbawiona jest owłosienia, jedynie boki i spód pokrywają delikatne, słabo widoczne i przylegające włoski oraz rzadkie, odstające szczecinki (rys.5).

Rys.4 Dwa samce pachnicy dębowej ubarwione brunatnoczarno z silnie schitynizowanymi brunatnymi pokrywami posiadającymi lekki oliwkowo-metaliczny połysk (fot. S. Mrozek).

Rys. 5 Samiec pachnicy dębowej z delikatnymi słabo widocznymi i przylegającymi włoskami oraz rzadkimi odstającymi szczecinkami (fot. S. Mrozek)

Głowa

Głowa (caput) jest niewielka, znacznie węższa od przedplecza. Zakończona jest wyciągniętym, prostokątnym nadustkiem, zasłaniającym żuwaczki, którego przednia krawędź jest u samca zgrubiała i uniesiona przed oczami do góry (ryc.6). Aparatu gębowego typu gryzącego. Górna para szczęk (żuwaczki) u pachnicy podobnie jak u większości owadów jest masywniejsza od dolnej pary, nieczłonowana i zaopatrzona w elementy służące do odcinania kęsów pokarmu. Boczne krawędzie głowy zaopatrzone są w parę oczu złożonych i parę czułków. U nasady czułków, przed oczami, występują dwa guzki, które u samca są gładkie i błyszczące, połączone ze sobą poprzeczną listwą, tzw. żeberkiem; u samicy zaś są mniejsze, pomarszczone, matowe i bez połączenia. Czułki pachnicy są wachlarzykowate, 10-członowe, kolankowato załamane, zakończone 3-członową buławką, złożoną z równoległych blaszek.

Rys. 6 Samiec pachnicy dębowej z wyciągniętym prostokątnym nadsutkiem uniesionym przed oczami do góry (fot. S. Mrozek).

Przedplecze

Tułów (thorax) u chrząszczy, to drugi (od przodu) odcinek ciała, składający się z trzech – mniej lub bardziej zlanych ze sobą – segmentów. Przedplecze (pronotum) jest niemal trapezowate, wyraźnie węższe od nasady pokryw, a jego boki są mocno zaokrąglone. Przednie i tylne kąty przedplecza są słabo zaznaczone.

Środek przedplecza u samca z głębokim, podłużnym zagłębieniem, obramowany jest po bokach wystającymi listewkami. U samicy cecha ta jest znacznie słabiej wykształcona. Tarczka śródplecza jest duża, trójkątna i położona w wyraźnym zagłębieniu pokryw. W miejscu jej połączenia z przedpleczem znajduje się szczoteczka włosków o podobnym ubarwieniu, jak na spodzie ciała.

Skrzydła okrywowe, czyli pokrywy to silnie stwardniała pierwsza para skrzydeł; niesłużąca do aktywnego lotu. W zarysie jest prawie prostokątna u nasady posiada wydatne zgrubienia zwane guzami barkowymi. Ich wierzchołki są słabo zaokrąglone, a miejsce styku, czyli szew pokryw – prosty. Mikrorzeźba pokryw złożona jest z nieregularnych zmarszczek i fałd oraz drobnego i rzadkiego punktowania. Chronią one w czasie spoczynku drugą parę skrzydeł zbudowanych z cienkiej, chitynowej błony, rozpiętej na łukowatych zgrubieniach nazywanych żyłkami. Skrzydła błoniaste drugiej pary są dobrze wykształcone, o wiele dłuższe, tak aby mogły unieść w powietrzu stosunkowo dużego chrząszcza. Komplikuje to jednak ich chowanie pod pokrywami. W związku z tym, po zakończeniu lotu, są one wachlarzykowato składane wzdłuż żyłek, a następnie załamywane w połowie swojej długości. Specyficzna budowa pokryw pachnicy, podobnie jak innych przedstawicieli podrodziny kruszczyc Cetoniinae sprawia, że skrzydła błoniaste mogą one wysuwać bokiem, bez konieczności całkowitego unoszenia i odginania pokryw, jak to czynią pozostałe żuki i inne grupy chrząszczy.

Nogi pachnicy są masywne, mocne, a uda i golenie wyraźnie spłaszczone. Zewnętrzna krawędź przednich goleni zaopatrzona jest w trzy ostre zęby. Stopy wszystkich nóg cechujące ogół poświętnikowatych są 5-członowe, o członach umiarkowanej długości. U samców człony przednich stóp wyciągnięte są na końcach w spiczaste wyrostki.

Odwłok

Spod pokryw wystaje tylko pewna część odwłoka (abdomen) tworząc tzw. pygidium. Jest ono dosyć szerokie i wypukłe. Na bokach, w pobliżu podstawy, znajdują się wyraźne, okrągłe zagłębienia-po jednym z każdej strony.

U samców pygidium jest szersze, silniej wypukłe i nagie. U samic jest ono węższe, mniej wypukłe, drobno owłosione i zaopatrzone w podłużne zagłębienia po obydwu stronach wierzchołka.

Różnice morfologiczne pozwalające odróżnić pachnicę od innych chrząszczy

Kształt ciała i duże rozmiary, są bardzo charakterystyczne i prowadzą do tego, że postać dorosła pachnicy dębowej jest trudna do pomylenia z jakimkolwiek gatunkiem chrząszcza występującym w Polsce. Nieznacznie podobne pod względem kształtu gatunki z rodzaju zacnik (Gnorimus) są o wiele mniejsze (o długości ciała poniżej 23 mm, zwykle około 15 mm), a co więcej barwa ich ciała jest metalicznie zielona lub matowo czarna, z wyraźnymi białymi plamkami na wierzchu ciała (Oleksa 2010).